erikweijers.nl

Volgens scenariodocent Mieke Bouma bestaat er in essentie maar één verhaal: De Reis van de Held. Of je nu een stuiverromannetje of een Griekse mythe onder de loep neemt, je komt een hoofdpersoon tegen die voor de uitdaging staat zijn gewone leventje achter zich te laten en een onbekend avontuur aan te gaan. De reis heeft in de meest zuivere vorm 12 fases. Sinds ik Miekes workshop volgde, zie ik de stappen vaak terug in boeken en films. Bijvoorbeeld in de heerlijk grove zedenkomedie Alleen maar nette mensen.

Volgens Mieke Bouma’s theorie zijn de 12 stappen in de Reis van de Held:

1. De Proloog
2. De Oproep tot Avontuur
3. Weerstand en Weigering
4. De Ontmoeting met de Mentor
5. De Selectiedrempel
6. De Nieuwe Wereld
7. De Inwijding
8. De Crisis
9. De Dolk
10. De Terugkeer
11. Dood en Wederopstanding
12. Het Elixer

1. De proloog
We leren de held kennen in zijn gewone leventje. Er ontbreekt iets. De held is zich nog niet bewust van zijn bestemming.

De held van Alleen maar Nette Mensen, David Samuels, is zoon van welgestelde Joodse ouders. Hij weet niet wat hij met zijn leven wil. Hij twijfelt over zijn relatie met Naomi en heeft geen idee wat hij moet studeren.

1. De proloog: verveelde David en Naomi tijdens een etentje met ouders en schoonouders

2. De oproep tot avontuur
De held moet nog in beweging komen: het sluimerende conflict uit de proloog is nog niet ontvlamd. Dan gebeurt er iets: een brief, een telefoontje, een schijnbaar toevallig ongeluk.

De keurige David wordt niet meer opgewonden van zijn even keurige Naomi. Het avontuur lonkt…

2. De oproep tot avontuur: een heel ander soort dame lacht naar David in de PC Hooftstraat

3. Weerstand en weigering
De oproep tot avontuur roept weerstand op bij de omgeving, of twijfel bij de held zelf: wil hij dit avontuur echt aangaan?

Een middelbare-schoolvriend van David, aan wie hij zijn geheime verlangen heeft verteld, drukt hem op het hart bij Naomi te blijven maar desnoods vreemd te gaan. Juist door diens botte suggestie realiseert David zich dat hij een punt moet zetten achter de relatie.

3. Weerstand en weigering: ‘Als je Naomi niet meer leuk vindt, ga je toch gewoon naar de hoeren?’

4. De ontmoeting met de mentor
De held wil de uitdaging aangaan maar moet nog veel leren. Mentors zijn raadgevers, gidsen, karateleraren, tovenaars, die hem voorzien van raad, instrumenten en trucs.

David heeft twee mentoren: de eerste is Reginaldo, ‘de enige neger op het Barlaeus’. Deze legt hem uit wat de mores zijn in de Bijlmer. Later in de film trekt David op met Ryan, door wie hij in contact komt met de schaduwzijden van de nieuwe wereld.

4 De ontmoeting met de mentor: Reginaldo, ‘de enige neger van het Barlaeus’ neemt hem mee naar een club in de Bijlmer.

5. De selectiedrempel
De voorbereidingen zijn getroffen en de held staat op de drempel van de nieuwe wereld. Hij moet nu een examen ondergaan. Als hij slaagt, mag hij zijn entree maken.

Aangespoord door zijn mentor, waagt David in de club de stap om de indrukwekkende Rowanda aan te spreken.

5 De selectiedrempel: ‘Hallo, ik ben David. Wie ben jij?’

6. De nieuwe wereld
We zijn in de tweede akte van het toneelstuk beland. De held heeft de eerste beproevingen doorstaan en arriveert in een nieuwe, wonderlijke wereld, met andere wetten en regels. Zijn gevaarlijke reis is echt begonnen. Een serie beproevingen volgt elkaar vanaf nu in snel tempo op.

David heeft de test doorstaan en komt terecht in zijn gedroomde wereld. Gelukzalig neemt hij de nieuwe verworvenheden in zich op.

6 De nieuwe wereld: ‘Hey, ik ben hierboven hoor. Je bent hier niet bij Intertoys…’

7. De inwijding
De held is wijzer geworden door de aangename en minder aangename verrassingen van de nieuwe wereld. Hij wordt zich bewust van het naderende gevaar en is bijna doorgedrongen tot het hol van de leeuw. Het is voor hem een fase van gewetensonderzoek. Hij moet afrekenen met het deel in zichzelf dat hem gevangen houdt in een beperkt bewustzijn.

Onze vriend David is op dit punt aan het doorschieten in zijn nieuwe passie. Zijn lust en nieuwsgierigheid voeren hem naar kelderboxen en een verkeerd soort feestjes.

7 De inwijding: ‘Je weet het, mooiboys gaan eerst.’

8. De crisis
De crisis is de fase waarin het noodlot toeslaat en de wereld van de held instort. De crisis deelt het verhaal in tweeën: na de crisis is niets meer hetzelfde. De held moet afscheid nemen van zijn oude zelf.

David verliest de controle: hij wordt beroofd en gemolesteerd door ‘snorders’, wordt gezien op verloskundeafdelingen, zijn vrienden spreken schande van hem. Door zijn vader wordt hij het huis uit gegooid. Hij staat er alleen voor.

8 De crisis: ‘Je komt er hier niet meer in!’

9. De dolk
Hoewel de crisis zich eigenlijk al voltrokken heeft, moet de held er nog van doordrongen worden met een laatste dolksteek. Het is het moment van inzicht. Hij moet een symbolische dood sterven en kan dan pas een radicale beslissing nemen.

Gevallen held David gaat nog één keer langs bij Rowanda, die hij inmiddels bedrogen heeft. Rowanda is niet het vergevingsgezinde type en probeert hem te castreren. Het lukt David te ontsnappen.

9 De dolk: ‘Antisemieten!’

10. De terugkeer
Dit is de fase van het verhaal waar de held een uitweg moet vinden. In een actiefilm is dit de achtervolgingsscène. In romantische komedies haast de held zich naar zijn beminde, om haar de liefde te verklaren voor het te laat is.

In Alleen maar nette mensen is stap 10 niet prominent aanwezig. We zien David gehavend en berooid over de straten lopen, maar het is niet duidelijk op weg waar naartoe. Hij bevindt zich nog in de crisis.

10 De terugkeer: ‘…’

11. Dood en wederopstanding
Zal het onze held lukken om een offer te brengen en te blijven staan voor zijn zaak? Hij ondergaat zijn laatste test. In sommige verhalen sterft de held voor het hogere doel.

David doet een laatste poging om geaccepteerd te worden door zijn vader. Als deze hem met geld probeert af te schepen, weigert David, ondanks zijn benarde toestand.

11 Dood en wederopstanding: ‘Hier, neem dit mee.’

12. Het elixer
De held heeft laten zien wat hij waard is. De ‘overwinning’ is behaald en de held voelt zich niet langer incompleet of afgescheiden. Hij heeft getoond de dood niet te vrezen en kan terugkeren naar de gemeenschap waaruit hij vertrokken is. Veel sprookjes en romantische komedies eindigen met een huwelijk of een zoen.

David heeft inmiddels een nederig baantje bij de KFC. Hij loopt daar Rita tegen het lijf, een Surinaams meisje dat hij al ontmoet had in de hoedanigheid van stagiaire van zijn vader. Ze flirten en zij laat haar telefoonnummer voor hem achter: met een grote glimlach neemt hij dit elixer tot zich.

12. Het telefoonnummer…

Storytelling in 12 stappen
De 12 stappen die Mieke Bouma benoemt, zijn een uitwerking van de ideeën van Joseph Campbell en Christopher Vogler (The writers journey). Ook de theorie van oervader Aristoteles en diens structuur van drie akten Orde, Chaos en Resolutie is nog aanwezig als fundament. ‘In het begin is er altijd betrekkelijke rust, dan gebeurt er iets wat tot verwarring, chaos of crisis leidt, en uiteindelijk wordt dat allemaal weer ingelost, opgelost of uit de wereld geholpen.’ (Storytelling in 12 stappen, p.22).

De twaalf stappen zijn niet in steen gebeiteld. Ze hoeven niet allemaal doorlopen te worden en dezelfde nadruk te krijgen. Ook staan ze los van de chronologie waarmee een verhaal ontvouwd wordt.

Is Alleen maar nette mensen oninteressant omdat het aan wetmatigheden voldoet? Ik vind van niet. Het is opvallend dat sommige van de meest gewaardeerde verhalen en films de 12 stappen volgen. Mieke Bouma noemt The Matrix als voorbeeld van een film waar dit heel nauwkeurig gebeurt. Een film die mij te binnen schiet is Django Unchained, waar het thema van de held die beproevingen moet doorstaan zelfs expliciet gemaakt wordt: mentor Schultz vertelt Django de Siegfried-mythe bij het kampvuur, een mythe die parallellen heeft met Django’s eigen opdracht.

Daar komt bij dat de analyse van de 12 stappen maar een deel van het verhaal blootlegt. De subtiliteiten en zelfs de thematiek staan er los van. Een interessant gegeven van Alleen maar nette mensen dat in mijn analyse niet eens aan bod komt, is dat David Samuels uiteindelijk zijn geliefde vindt in zijn spiegelbeeld-karakter: de Surinaamse Sherida (Rita voor autochtonen), die de wereld van de blanke Nederlanders verkent zoals David de wereld van de Bijlmer. Het is een apart artikel waard: hoe de bijfiguur ook een held is met een eigen reis.

De stappen zijn de grote emotionele bakens, de grove narratieve structuur. De stappen definiëren wat een verhaal is, ze zijn niet het verhaal zelf.